Làng Vũ Đại và câu chuyện của món cá kho trứ danh
Giữa vùng chiêm trũng Hà Nam, làng Vũ Đại là tên gọi hư cấu trong tác phẩm văn học của Nam Cao thuộc xã Hòa Hậu, huyện Lý Nhân, ngày nay còn nổi tiếng bởi một món ăn dân dã đã trở thành đặc sản quốc gia: cá kho làng Vũ Đại. Món ăn tưởng như giản dị này lại mang theo ký ức của đồng ruộng, của ngôi làng cổ trăm năm và sự cầu kỳ hiếm nơi nào sánh được.
Người dân Vũ Đại nói rằng, cá kho ở đây không chỉ là món ăn ngày Tết mà còn là “hồn quê” được truyền từ đời này sang đời khác. Từ cách chọn cá đến nồi đất, nước kho, tất cả đều tuân thủ một quy trình nghiêm ngặt, tạo nên hương vị rất riêng, chẳng thể tìm thấy ở bất cứ nơi nào khác.
Cầu kỳ từ nguyên liệu đến cách kho – bí quyết giữ danh tiếng trăm năm
Cá dùng để kho phải là cá trắm đen nặng từ 3–5 kg, thịt chắc, ngọt và không tanh. Không dùng cá nuôi công nghiệp, mà là cá thả ao tự nhiên. Từ khâu làm cá, ướp cá đến chuẩn bị nồi đều rất tỉ mỉ:
-
Nồi kho phải là nồi đất của Nghệ An, đáy dày và chịu lửa tốt.
-
Gia vị gồm riềng già, gừng, chanh, ớt, tiêu, nước cốt cua đồng hoặc nước mắm cáy – những nguyên liệu đặc trưng của làng quê Bắc Bộ.
-
Củi kho phải là củi nhãn, cho ngọn lửa bền, thơm nhẹ, giúp cá thấm gia vị từ từ.
Một nồi cá kho thường được kho liên tục 12–14 tiếng. Người thợ canh lửa quanh năm suốt tháng, chỉnh từng nhịp cháy để cá đạt đến độ “sánh – săn – chắc”: thịt cá nâu óng, xương mềm như sụn, nước kho sền sệt đậm màu cánh gián và dậy hương riềng gừng thơm nồng.
Hương vị làm nên thương hiệu – mộc mạc mà khó quên
Điều khiến cá kho làng Vũ Đại khác biệt nằm ở lớp gia vị quyện sâu vào từng thớ thịt, tạo cảm giác vừa đậm đà, vừa thanh tự nhiên. Miếng cá săn chắc nhưng không bở, ngọt mà không tanh, vừa ăn với cơm trắng lại vừa hợp khi làm quà biếu.
Hương vị ấy mang hơi thở của đồng quê: mùi riềng nồng ấm, vị mắm cáy đậm đà, chút cay nhẹ của tiêu và ớt, tất cả hòa quyện thành bản giao hưởng mộc mạc nhưng tinh tế. Chính sự chỉn chu trong từng công đoạn đã biến món ăn dân dã thành một thương hiệu ẩm thực vang danh cả nước.
Từ món ăn ngày Tết đến đặc sản Việt Nam vươn ra thế giới
Nếu trước kia cá kho chỉ xuất hiện trong mâm cơm sum họp ngày Tết, thì ngày nay món ăn này đã trở thành đặc sản quanh năm, được gửi đi khắp các tỉnh thành và thậm chí xuất khẩu sang châu Âu, Nhật Bản, Hàn Quốc phục vụ kiều bào. Nhiều cơ sở ở làng Vũ Đại vẫn giữ cách kho truyền thống, đảm bảo hương vị nguyên bản qua hàng chục năm.
Các nghệ nhân kho cá cho biết, sự nổi tiếng không đến từ quảng bá rầm rộ mà từ “tiếng thơm nhờ chất lượng”. Khách ăn một lần rồi quay lại, giới thiệu cho bạn bè, tạo nên hành trình lan tỏa tự nhiên của món đặc sản quê hương.
Trải nghiệm thú vị cho du khách khi về thăm làng Vũ Đại
Du khách đến Hà Nam có thể ghé làng Vũ Đại để tận mắt chứng kiến quy trình kho cá kéo dài hàng giờ. Những bếp lửa đỏ rực, những nồi cá xếp san sát, mùi riềng gừng lan tỏa khắp không gian – tất cả tạo nên một khung cảnh bình dị nhưng đậm dấu ấn văn hóa vùng Bắc Bộ.
Bạn có thể trực tiếp chọn nồi cá để mang về, hoặc thưởng thức ngay tại chỗ. Nhiều người nói rằng, được ngồi giữa gian bếp truyền thống, nghe người dân kể về sự đời và nghề kho cá… chính là trải nghiệm “ấm lòng” nhất trong chuyến đi.
